De Havilland Mosquito

De Havilland Mosquito – brytyjski dwusilnikowy, dwumiejscowy samolot wojskowy okresu II wojny światowej, produkowany w różnych wersjach jako samolot myśliwski, myśliwsko-bombowy, nocny myśliwiec, bombowiec i samolot rozpoznania fotograficznego. Zaprojektowany w firmie de Havilland był nowatorską konstrukcją, mimo, że zbudowany był głównie z drewna. Uznawany za jeden z najbardziej udanych samolotów używanych podczas II wojny światowej
Historia [edytuj]
W 1939 roku wobec groźby wybuchu wojny, Wielka Brytania postanowiła unowocześnić swoje lotnictwo wojskowe. W zamiarze spełnienia oczekiwań brytyjskich sił zbrojnych, firma de Havilland wystąpiła z propozycją budowy lekkiego dwuosobowego szybkiego bombowca zdolnego przenieść ładunek 450 kg bomb na dystansie 2400 km, oznaczonego jako DH.98. Ze względu na to, że Niemcy posiadały dużo szybsze od proponowanego bombowca maszyny myśliwskie, uważano za konieczne umieszczenie w DH.98 dodatkowych stanowisk strzeleckich, co z kolei pociągało za sobą zwiększenie stanu załogi i przeklasyfikowanie samolotu na średni bombowiec. Pomimo to we wrześniu 1939 roku, po napaści Niemiec na Polskę, Ministerstwo Lotnictwa podpisało kontrakt ma budowę prototypu DH.98 mającego pełnić rolę nie bombowca, ale samolotu rozpoznania fotograficznego dalekiego zasięgu. Na początku marca 1940 roku, ze względu na znaczące postępy w konstrukcji nowego samolotu, zamówiono jeszcze 49 maszyn w wersji rozpoznawczo-bombowej. Pierwszy lot maszyny prototypowej odbył się 25 listopada 1940 roku. W międzyczasie stwierdzono, że ważniejsza niż zadania rozpoznawcze jest obrona floty handlowej przed niemieckimi samolotami rozpoznawczo-bombowymi Fw 200 Condor, w związku z tym 29 maszyn z zamówionych 49 postanowiono zbudować w wersji myśliwca dziennego. Po rozpoczęciu w końcu 1940 roku nocnych ataków bombowych na Wielką Brytanię rozważano również opracowanie wersji myśliwca nocnego. W dniu 29 grudnia 1940 roku podpisano kontrakt na dostawę 150 maszyn w wersji myśliwskiej i w tym też czasie nadano maszynie nazwę Mosquito (ang. – komar, moskit).

W lipcu 1941 roku dziewięć maszyn z pierwszej zamówionej partii 50 sztuk poddano modyfikacji z wersji rozpoznawczej na bombową, zgodnie z nową koncepcją Ministerstwa Lotnictwa, chcącego posiadać maszyny mogące pełnić rolę szybkiego bombowca.

Opis konstrukcji samolotu
Mosquito był nowoczesną maszyną zbudowaną głównie z drewna świerkowego, sklejki i balsy, pokrytych płótnem. Drewno świerkowe zastosowano w miejscach przenoszących obciążenie takich, jak dźwigary skrzydeł, szkielet kadłuba i obramowania drzwi. Pokrycie kadłuba było wykonane w takiej samej technologii, jak w samolotach z czasów I wojny światowej, czyli z balsy pokrytej sklejką o grubości 2 mm. Łączenia wykonywano przy pomocy kleju, wzmacniając je po wyschnięciu metalowymi spinkami. Kadłub montowano z dwóch połówek, prawej i lewej, łączonych dopiero po zamontowaniu największych części wyposażenia wewnętrznego maszyny. Po połączeniu połówek powierzchnie kadłuba i skrzydeł pokrywano płótnem i malowano.

We wczesnych egzemplarzach pojawiły się problemy ze statecznością, powodowane odkształcaniem kadłuba, do których rozwiązania przyczynił się Polak, późniejszy profesor Władysław Fiszdon.

Zastosowanie klejonej konstrukcji drewnianej skutkowało nie tylko zmniejszeniem masy samolotu, łatwością uzyskania opływowych linii i redukcją zużycia materiałów strategicznych, głównie metali, ale także brakiem konieczności używania w procesie produkcji specjalizowanych narzędzi, pozwalając na produkcję płatowców także przez firmy spoza branży lotniczej, na przykład meblarskie, czy producentów pianin. Ponadto wszystkie ewentualne modyfikacje kadłuba mogły być wykonane przy użyciu zwykłej piły. Modułowa konstrukcja maszyny umożliwiała rozproszenie produkcji i powierzenie jej wielu podwykonawcom produkującym podzespoły składane w całość dopiero w fabryce.

Wadą połączeń wykonanych klejem kazeinowym była słaba odporność na dużą wilgotność i wysokie temperatury panujące w Azji południowej, gdzie również używano samolotów Mosquito. Aby uniknąć niebezpieczeństwa "rozklejenia się" maszyny, zaczęto stosować kleje syntetyczne.

W skrzydłach maszyny zamontowano klapy wykonane z drewna, które początkowo były jednoczęściowe na całej długości skrzydła, ale później ze względu na wydłużenie gondoli silników zastosowano klapy dzielone. Lotki były jedynymi elementami płatowca, które nie były całkowicie drewniane, gdyż pokryto je blachą ze stopu aluminium.

Podwozie samolotu było klasyczne trójpunktowe, z kółkiem ogonowym, wciągane w locie. Napęd stanowiły dwa silniki rzędowe Rolls-Royce Merlin napędzające trójłopatowe śmigła o zmiennym skoku. Kabina załogi mieściła pilota i obserwatora siedzących obok siebie, z tym, że siedzenie obserwatora było przesunięte nieco do tyłu umożliwiając w wersji bombowej i rozpoznawczej zajęcie pozycji w przeszklonym dziobie maszyny. W późniejszych wersjach rozpoznawczych dodawano przeszkloną półkulę na górze kabiny, umożliwiającą obserwację do tyłu.
W wersjach myśliwskich zastosowano kabinę z płaską przednią szybą, która zwiększała opory aerodynamiczne, ale umożliwiała dokładniejsze celowanie.

Ze względu na drewnianą konstrukcję samolotu Mosquito i jednocześnie jego doskonałe parametry, często nazywano go drewnianym cudem (ang. Wooden Wonder) lub rzadziej drewnianym przerażeniem (ang. Timber Terror). Z kolei wśród personelu naziemnego zyskał miano marzenia termita (ang. Termite's Dream) lub najczęściej spotykaną nazwę komar (ang. Mozzie, potocznie od Mosquito).

Wersje samolotu Mosquito

Wersje rozpoznawcze
PR.I – pierwszy Mosquito w wersji rozpoznania fotograficznego oznaczony jako Mosquito Photo-Reconnaissance Mk I (PR.I), oblatany 10 czerwca 1941 roku. Napęd stanowiły silniki Merlin 21 o mocy 1460 KM (1090 kW) każdy. Dziób samolotu przeszklono umożliwiając sterowanie pięcioma kamerami zamontowanymi na uchwytach pod skrzydłami i pod komorą bombową. Zbudowano 10 egzemplarzy.
PR.IV – 29 maszyn przebudowanych z wersji bombowej B.IV na rozpoznawczą. Wyposażono je w dodatkowe zbiorniki w komorze bombowej zwiększające zapas paliwa z 2450 do 3180 litrów.
PR.VIII – 5 maszyn przebudowanych z wersji bombowej B.IV na rozpoznawczą, napędzaną nowymi silnikami Merlin 61 z dwustopniową turbosprężarką o mocy 1680 KM (1255 kW). Dostarczony do jednostek w styczniu 1943 roku.
PR.IX – pierwsza seryjnie produkowana wersja rozpoznawcza napędzana silnikami Merlin 72 z dwustopniową turbosprężarką, rozwijającymi moc 1680 KM (1255 kW). Wersja PR.IX została wprowadzona równolegle z podobną wersją bombową B.IX. Pierwsze samoloty trafiły do 540. Dywizjonu RAF w kwietniu 1943 roku. Mosquito PR.IX był wyposażony w nowy typ skrzydła umożliwiającego podwieszenie 227-litrowych standardowych zbiorników z paliwem lub nowych o zwiększonej do 454 litrów pojemności, powiększających zasięg maszyny do 3950 km. Możliwe było także przenoszenie dwóch bomb o masie 225 kg każda i chociaż PR.IX bardzo rzadko przenosiły bomby burzące, to latem 1943 roku wprowadzono do uzbrojenia wersję amerykańskiej bomby oświetlającej M46 znacząco zwiększającej efektywność nocnych misji rozpoznawczych. Łącznie zbudowano 90 egzemplarzy samolotów tej wersji. W ośmiu maszynach PR.IX wymieniono silniki na wzmocnione Merlin 76/77, napędzające amerykańskie czterołopatowe śmigła, umożliwiające osiągnięcie lepszych parametrów lotu na dużych wysokościach kosztem osiągów na niskim pułapie.
PR.XVI – wyposażony w silniki Merlin 72 i ciśnieniową kabinę samolot rozpoznawczy oblatany w lipcu 1943 roku. W tej wersji wprowadzono po raz pierwszy dodatkową osłonę półkulistą do obserwacji dookólnej. Wyprodukowano 432 egzemplarze maszyny w tej wersji.
PR.32 – zbudowany w liczbie 5 egzemplarzy samolot rozpoznania fotograficznego działający na dużych pułapach. Maszyna została wyposażona w ciśnieniową kabinę i dłuższe skrzydła. Napęd stanowiły zoptymalizowane do pracy na dużych wysokościach silniki Merlin 113/114. Od wprowadzenia tego typu zdecydowano zmienić sposób numeracji modeli na cyfry arabskie. PR.32 były używane w ostatnich miesiącach wojny, operując na pułapie 12800 metrów.
PR.34 – ostatni produkcyjny Mosquito, będący właściwie odmianą PR.XVI z wypukłymi drzwiami komory bombowej, mieszczącej większy zbiornik paliwa. Napęd stanowiły silniki Merlin 114 lub 114A. Zbudowano 181 egzemplarzy tej maszyny.
PR.35 – przebudowany w liczbie 10 egzemplarzy z wersji bombowej B.35 samolot do specjalnych zadań rozpoznawczych. Nie został użyty przed zakończeniem wojny.

Wersje bombowe

de Havilland Mosquitto Mk. XVIB.IV Series I – pierwsza wersja bombowa zbudowana na podstawie samolotu rozpoznawczego PR.I, zdolna do przenoszenia 900 kg bomb. Nie posiadał uzbrojenia strzeleckiego, zbudowano tylko 9 egzemplarzy.
B.IV Series II – zbudowana w liczbie 263 egzemplarzy produkcyjna wersja bombowa, zdolna przenosić cztery 112 kilogramowe bomby a od końca 1941 roku cztery 225 kilogramowe bomby. Silniki wyposażono w tłumiki płomieni do działań w nocy, później zmodyfikowane w taki sposób, że ciśnienie spalin wyrzucanych z silnika generowało dodatkową siłę napędową zwiększającą prędkość maszyny o około 16 km/h. Maszyna nie posiadała uzbrojenia strzeleckiego. Napęd samolotu stanowiły silniki Merlin 21 lub Merlin 23. W 22 egzemplarzach zmodyfikowano komorę bombową do przenoszenia 1815 kilogramowej bomby HC (od high capacity – ang. duża pojemność), nazywanej potocznie Cookie (ang. ciasteczko). Bomba ta nie posiadała lotek i zbudowana była z cienkiej blachy wypełnionej materiałem wybuchowym. Modyfikacja B.IV do przenoszenia tej bomby polegała na zmniejszeniu zbiorników paliwa i dodaniu balastu dziobowego, oraz powiększeniu usterzenia. Często spotykanym oznaczeniem tej wersji jest B.IV (Special). Sześćdziesiąt kolejnych samolotów B.IV zmodyfikowano do przenoszenia sferycznej przeciwokrętowej bomby skaczącej Highball. Początkowo używany przez Bomber Command jako bombowiec, wkrótce zaczął pełnić rolę samolotu wyszukującego i oznaczającego cele przy pomocy flar dla innych bombowców. B.IV wyposażono w nowoczesną aparaturę nawigacyjną Oboe i H2S umożliwiającą odnalezienie celu w każdych warunkach pogodowych i w nocy.
B.V – jeden prototyp następnej serii bombowca, który nie wszedł do produkcji ze względu na wprowadzenie nowych silników Merlin z dwustopniową sprężarką i rozpoczęciu produkcji wyposażonych w nie bombowców wersji B.IX.
B.IX – wersja z nowym silnikiem Merlin 72. Niektóre egzemplarze posiadały wypukłe drzwi komory bombowej, umożliwiające przenoszenie 1800 kilogramowej bomby Cookie. Zbudowano 54 egzemplarze.
B.XVI – bombowiec zdolny do operowania na wysokich pułapach wyposażony w ciśnieniową kabinę, podobnie jak rozpoznawczy PR.XVI. Używany głównie do przenoszenia jednej bomby Cookie, ale także innych zestawów uzbrojenia. Zbudowano 402 egzemplarze.
B.35 – ostatnia wersja produkcyjna bombowca Mosquito z silnikami Merlin 113A lub 114A i wypukłymi drzwiami komory bombowej. Zbudowano 265 egzemplarzy.

Wersje myśliwskie dzienne i nocne
F.II (F od fighter, ang. myśliwiec) – bezpośredni następca drugiego prototypu Mosquito przeznaczony do działań dziennych. Uzbrojony w cztery karabiny maszynowe Browning kalibru 7,7 milimetra (0.303 cala) w dziobie i cztery działka Hispano Mk II kalibru 20 mm pod kadłubem. Napęd stanowiły silniki Merlin 21, Merlin 22 lub Merlin 23.
NF.II (NF od night fighter, ang. nocny myśliwiec) – myśliwiec F.II w wersji nocnej wyposażony w radar AI.IV (od Airborne Intercept Mark IV – ang. przechwytywanie w powietrzu) lub AI.V pracujący na falach długich, tłumiki płomieni wylotowych i, dodane później, tłumiki płomieni z luf uzbrojenia strzeleckiego. Zbudowano łącznie 494 egzemplarze myśliwców F.II i NF.II.
NF.II (Special) – 25 egzemplarzy myśliwca nocnego NF.II ze zdemontowaną instalacją radarową i zwiększonymi zbiornikami paliwa przystosowane do działania nad terytorium wroga, zwłaszcza w pobliżo lotnisk, i atakowania lądujących samolotów.
NF.XII – 98 egzemplarzy myśliwca NF.II przebudowanych w celu zamontowania nowego radaru AI.VIII pracującego na falach centymetrowych, zainstalowanego w charakterystycznej, zmodyfikowanej osłonie dzioba maszyny. Uzbrojenie strzeleckie stanowiły tylko działka Hispano.
NF.XIII – wersja produkcyjna myśliwca nocnego NF.XII z radarem AI.VIII. Wyposażony w nowy typ skrzydeł przystosowanych do montażu zewnętrznych zbiorników paliwa. Napęd maszyny stanowiły silniki Merlin 21, Merlin 23' lub Merlin 25. Zbudowano 260 egzemplarzy.
NF.XV – nocny myśliwiec przystosowany do działania na dużych wysokościach, wyposażony w ciśnieniową kabinę, wydłużone skrzydła, dwustopniową turbosprężarkę i lżejszą konstrukcję płatowca. Uzbrojenie stanowiły cztery karabiny maszynowe Browning kalibru 7,7 mm w podkadłubowej gondoli. Zbudowano tylko 5 egzemplarzy, przebudowanych z jednego prototypu i czterech maszyn seryjnych NF.II.
NF.XVII – 99 przebudowanych samolotów NF.II z silnikami Merlin 21, Merlin 22 lub Merlin 23 i brytyjskim radarem AI.X będącym odpowiednikiem amerykańskiego SCR-720.
NF.XIX – produkcyjny odpowiednik myśliwca NF.XVII napędzany silnikami Merlin 25 i wyposażony w uniwersalną osłonę dziobu umożliwiającą montaż radaru AI.VIII lub AI.X. Zbudowano 280 egzemplarzy.
NF.30 – ulepszona wersja produkcyjna myśliwca NF.XIX z silnikami Merlin 72 lub Merlin 76 wyposażonymi w dwustopniową turbosprężarkę i radarem AI.X. Zbudowano 526 egzemplarzy.
NF.36 – ulepszony powojenny NF.30 z radarem AI.X i silnikami Merlin 113/114 lub 113A/114A. Zbudowano 163 egzemplarze.
NF.38 – ostatnia wersja nocnego myśliwca Mosquito z radarem AI.IX i silnikami Merlin 114A. Zbudowano jeden prototyp na bazie samolotu NF.36 i 101 egzemplarzy produkcyjnych.

Wersje myśliwsko-bombowe i morskie
FB.VI – wersja myśliwsko-bombowa (FB od fighter-bomber, ang. myśliwsko-bombowy) z silnikami Merlin 21, Merlin 22, Merlin 23 lub Merlin 25. Uzbrojenie strzeleckie stanowiły cztery karabiny maszynowe kalibru 7,7 mm i czery działka kalibru 20 mm. W komorze bombowej możliwe było umieszczenie dwóch 115 kilogramowych bomb, a pod skrzydłami dwóch kolejnych o takiej samej masie, lub ośmiu niekierowanych pocisków rakietowych o masie 27 kilogramów każdy. Zbudowano 2584 egzemplarzy.
FB.XVIII – specjalna przeciwokrętowa wersja Mosquito dla RAF Coastal Command nazywana czasem jako "Tse-Tse" Mosquito (ang. mucha Tse-tse), uzbrojona w 57 milimetrowe działko automatyczne Molinsa z zapasem 25 sztuk amunicji. Przebudowano 19 egzemplarzy z wersji FB.VI.
TF/TR.33 – pokładowy samolot rozpoznawczy, myśliwsko-bombowy, bombowo-torpedowy zbudowany na podstawie FB.VI. Wyposażony w składane skrzydła, hak pokładowego urządzenia hamującego, czterołopatowe śmigła, rakietowe silniki wspomagające start i amerykański radar ASH. Uzbrojenie stanowiły cztery działka kalibru 20 mm i bomby, pociski rakietowe, miny, lub torpedy. Zbudowano dwa prototypy na podstawie FB.VI i 50 egzemplarzy seryjnych.
TF.37 – myśliwsko-bombowy samolot torpedowy podobny do TF/TR.33, ale wyposażony w radar ASV.XIII i napędzany silnikami Merlin 25. Zbudowano 14 egzemplarzy.

Pozostałe wersje
T.III – samolot szkolno-treningowy z podwójnym układem sterowania. Napędzany silnikami Merlin 21, Merlin 22 lub Merlin 23, nie posiadał uzbrojenia. 6 egzemplarzy przebudowano z F.II, łącznie zbudowano 352 egzemplarze.
TT.35 – przebudowane 26 egzemplarzy samolotu bombowego B.35, przystosowane do holowania celów powietrznych. Cel znajdował się w komorze bombowej i był wypuszczany na linie z kołowrotu zamocowanego pod kadłubem.
TT.39 – przebudowane samoloty B.XVI i PR.XVI należące do Royal Navy, przystosowane do holowania celów powietrznych z kołowrotem w komorze bombowej, wydłużonym dziobem dla operatora kamery i kabiną dla operatora kołowrotu. Przebudowano 106 egzemplarzy.

Użycie bojowe samolotów Mosquito
Jedną z najbardziej śmiałych misji samolotów Mosquito była Operacja Jerycho polegająca na zniszczeniu murów i kwater strażników więzienia w Amiens, celem umożliwienia ucieczki członkom francuskiego ruchu oporu. Kolejnym zuchwałym zadaniem tych maszyn był rajd na Berlin mający dowieść społeczeństwu Niemiec, że marszałek Rzeszy Hermann Göring kłamie twierdząc iż taka operacja nie jest możliwa. Równie spektakularne było przeprowadzone z niskiego pułapu bombardowanie siedziby Gestapo w Kopenhadze w Danii, podczas którego zniszczono wszystkie akta i uwolniono wielu więźniów. Do samolotu Mosquito ze 109, a później 105 Dywizjonu, należy rekord największej ilości zadań bombowych wykonanych podczas całej II wojny światowej wynoszący 213 misji. Maszyna ta uległa katastrofie dopiero 10 maja 1945 roku, już po zakończeniu wojny, na skutek błędu pilota.

Podczas działań bojowych, nocne myśliwce Mosquito były często wyposażane w systemy wykrywania niemieckich emisji radarowych Serrate umożliwiające namierzenie wrogich myśliwców używających radarów Lichtenstein i systemy Perfectos wykrywające emisje systemów IFF, identyfikacji swój-obcy.

Cechy lotno-pilotażowe
Maszyny Mosquito jako jedne z nielicznych posiadały dobrą stateczność kierunkową, co przy dużej mocy zespołów napędowych umożliwiało maszynie kontynuowanie lotu na jednym silniku, pozwalając wielu załogom uszkodzonych maszyn na powrót do bazy (między innymi majorowi Orlińskiemu z Dywizjonu 305). Mimo drewnianej konstrukcji maszyna była dość odporna na uszkodzenia odniesione w walce. Wadą Mosquito była duża prędkość lądowania, co wiązało się z dużą zbieżnością trapezowego płata. Aby uniknąć wypadków dużą rolę odgrywało tu odpowiednie przeszkolenie załóg. Kabina załogi była dość ciasna, co utrudniało ewakuację w razie zestrzelenia. Samolot był czuły na stery i zwrotny, a przez to bardzo lubiany przez załogi. Duża prędkość lotu pozwalała często na unikanie walki z myśliwcami wersjom rozpoznawczym i bombowym.

Zachowane egzemplarze
Obecnie w muzeach na całym świecie znajduje się 30 egzemplarzy samolotów Mosquito. Ostatni latający samolot tego typu Mosquito T.III uległ katastrofie 21 lipca 1996 roku podczas pokazów lotniczych w Barton w Anglii. Kilka innych egzemplarzy jest obecnie rekonstruowanych w celu przywrócenia ich do lotów, ale ze względu na drewnianą konstrukcję maszyny proces ten jest bardzo trudny. W Nowej Zelandii jest tworzona od podstaw replika samolotu Mosquito.

Ciekawostki
Samolot Mosquito wystąpił w "głównej roli" w filmie Waltera Graumana Dywizjon 633. Film opowiada historię brytyjskich pilotów podejmujących samobójczą misję zniszczenia hitlerowskiej fabryki paliwa rakietowego

Dla mnie jest to jeden z najlepszych samolotów II wojny światowej. Idealnie nadawał się do ataków na cele naziemne. I ważny plus - latali na nim Polacy.